Hoe werk je met een bovenfrees?

Met een bovenfrees kan je snel en met een mooi resultaat houtverbindingen maken, cirkels of ronde gaten mee frezen, of meubelplaten mee bewerken. Kortom, deze machine is erg veelzijdig. Voordat je aan de slag gaat met een bovenfreesmachine, moet je weten hoe je deze juist monteert, geleidt en hoe je de diepte instelt. 

Lees hier meer over de verschillende soorten freesmachines, en hier over de verschillende freeskoppen.

 

Bovenfrees instellen

Montage van de freeskop

Om te frezen, begin je bij het begin: het monteren van een freeskop in de opnamekop of freesas van het toestel. Daarvoor blokkeer je eerst de as met de spanknop en draai je de moer los met een steeksleutel. Zo kan je een freesbit plaatsen, met een spantang/verloopstuk en een aanspanmoer. 

Let er bij het vastzetten op dat je frees stevig geklemd is, overdrijf echter niet. Wie te hard probeert de moer aan te draaien, riskeert de machine te beschadigen. Draai de moer ook nooit aan zonder dat er een frees in het toestel zit.

Met een spantang

Afhankelijk van de dikte van de schacht van de frees, gebruik je een spantang of verloopstuk. Dit elementje zorgt ervoor dat je frees stevig verankerd zal zitten in je toestel. Je kiest een passende spantang en schuift het op z’n plaats voor je de spankop aandraait.

De freesdiepte bepalen

Wat de maximale freesdiepte is, hangt af van verschillende factoren. Een goed startpunt is de diepte beperken tot de helft van de breedte van je frees. Met een stiftfrees van 10 mm frees je dus maximaal 5 mm per keer. Bij hardere houtsoorten kan je maar beter nog voorzichtiger zijn.

Bij het frezen is het altijd belangrijk de juiste maximale diepte te respecteren. Wil je te veel materiaal in één beweging weghalen, dan riskeer je je machine te overbelasten of het hout te verbranden. Werk dus in fasen als je een diepere uitsparing wil maken.

De freesdiepte instellen

Je schuift de pin van de diepteregelaar naar het nulpunt van de revolveraanslag onderaan, en zet het daarna vast. De aanslag onderaan kan je overigens verdraaien, per draai ga je de frees dieper instellen. Hoe nauwkeurig en hoe diep je het kan afstellen, varieert van toestel tot toestel. Vaak werkt dit trapsgewijs per 3 mm. Meestal kun je met een draaiknop bovenaan de diepteregelaar het nog nauwkeuriger aanpassen, tot op een tiende van een millimeter.

Snelheid aanpassen

De snelheid is ook aan te passen met een knop op het toestel. Deze pas je aan afhankelijk van de hardheid van het materiaal dat je wilt zagen; hoe zachter het hout, hoe sneller je erdoorheen mag gaan.

Tip de freesrichting
De freesrichting is ook belangrijk. Het principe is dat je frees altijd moet snijden en niet mag kappen. Door in de juiste richting te frezen, wordt de aanslag bovendien ook netjes tegen het werkstuk getrokken. Trek de frees dus steeds tegen de draairichting in, voor een veilige werking en een lange levensduur van je freeskoppen. De draairichting van je frees is steeds duidelijk af te lezen op het motorhuis van je toestel.

  

Geleiding voorzien

Wie al eens met de vrije hand gewerkt heeft met een bovenfrees, weet dat zo’n toestel de neiging heeft om uit te wijken. Het pad maakt dan een flauwe bocht, de machine trekt weg tegen de draairichting van de frees in. Logisch, de draaisnelheid van een frees is tot 10 keer hoger dan die van een boormachine. Daarmee verkrijg je een mooi resultaat, maar je kunt niet werken zonder een vorm van geleiding.

Met een parallelgeleider

Een bovenfrees is vaak voorzien van een parallelgeleider. Die zorgt ervoor dat je parallel met de (rechte) rand van je werkstuk een rechte freeslijn kan maken. De geleider moet je met klemmen op de bodemplaat van je frees vastmaken. De geleider glijdt langs de rand van de plank. De afstand van de freeslijn tot de rand van de plank moet je uiteraard instellen. Vaak zijn hiervoor maatindelingen op de geleider aangebracht. Nameten is hoe dan ook geen overbodige luxe.

Met een geleiderail

Voor sommige toestellen kan je een geleiderail verkrijgen. Dat is een lat die je op je werkstuk kan klemmen en waarlangs je je bovenfrees probleemloos kan geleiden. Dit is een snelle manier om rechte lijnen te kunnen frezen. Je kunt ook zelf zo'n geleiderail maken.

Met een cirkelgeleider

Om een perfecte cirkel te maken, maak je van je bovenfrees als het ware een grote passer. Dat kan met de cirkelgeleider. Je zet de cirkelstang centraal vast in de bodemplaat van je toestel, het andere eind komt aan het centerpunt. Door de afstand in te stellen, bepaal je de straal van de cirkel. Het nadeel van deze methode is dat je een gat maakt in het centrum van je cirkel.

Met een kopieerring

Een kopieerring (ook wel kopieerhuls of sjabloongeleider) plaats je in de bodemplaat. Het is een ring die rond je frees komt te zitten. Als je met de rand van deze ring langs een plank of een mal gaat, dan zal je frees een gelijkaardige beweging maken. Je kopieert dus een bepaalde vorm. Het formaat van de ring bepaalt hoeveel verder je de vorm kopieert.

Overige aandachtspunten

• Neem voorzorgsmaatrelegen en bescherm mond, neus, ogen, oren en longen en haal er de nodige pbm's bij: gehoordbeschermers, veiligheidsbril en stofmasker.
• Klem je werkstuk stevig vast. Let erop dat de klemmen de baan van de frees niet belemmeren. Probeer de beweging desnoods eens uit, zonder dat je frees aanstaat.
• Zorg ervoor dat de frees op volle snelheid draait voor je het motorhuis naar beneden drukt, dus voor de frees het materiaal raakt. Leid de machine dan met twee handen op de daarvoor voorziene handgrepen langs de freeslijn.
• Na het frezen ontgrendel je het motorhuis, zodat je de frees uit het werkstuk kan laten stijgen. Laat dan de frees veilig uitlopen. Pas als die helemaal tot stilstand is gekomen, mag je het toestel van je werkstuk weghalen.